عشایر و کوچ

عشایر و کوچ

واژه عشایر از ریشه عشیره گرفته شده است. عشيره از ريشه «عشر» به معني دهه است. در اصطلاح عرب، به گروه اجتماعي هم‌خويشاوند (پدر تبار) که معيشت آنها بيشتر بر دامداری و مبتني بر کوچ (جابجايي) است، اطلاق مي‌شود. همچنين عشيره به معني برادران، تبار و نزديکان از جانب پدران و آبا نيز است. عشيره و عشاير، اسم فارسي برگرفته از عربي به معني خويشان، نزديکان و تبار اهل خانه و ايل و طايفه و قبيله است.

عشایر کوچنده :

عشایر کوچنده به مردمی اطلاق می‌شود که به طور همزمان دارای سه ویژگی زیر باشند. الف - ساختار اجتماعی عشیره‌ای مبتنی بر سلسله مراتب ایلی. ب - اتکای اصلی معاش به دام و دامداری. ج - شیوه زندگی شبانی مبتنی بر کوچ.

کوچ :

عبارت است از جابجایی و حرکت افراد و خانوارهای عشایری بین قلمروهای ییلاقی (سردسیر) و قشلاق (گرمسیر) که با هدف دسترسی به علوفه مرتعی تازه برای تعلیف احشام و دوری از گرما و سرمای شدید انجام می‌گیرد. کوچ عشایر معمولاً با شرکت همه افراد خانوار، بار و بنه و سرپناه قابل حمل در قالب رده‌های ایلی به صورت انفرادی و تک‌خانواری نیز صورت می‌گیرد. کوتاه و بلند بودن مسیرکوچ، تغییری در مفهوم کوچ عشایر به وجود نمی‌آورد.

ایلراه :

به  مسیر حرکت و جابجای عشایر کوچنده از ییلاق به قشلاق و بالعکس اطلاق می‌شود. به مسیرهای سنتی کوچ عشایر «ایلراه» گفته می‌شود. و ایلراه های عشایر دارای حکایت نسل های عشایری و نشانه هایی از تمدن و فرهنگ عشایر دارد.

زیست بوم عشایری :

محدوده‌ای ازسرزمین و قلمرو رده‌های ایلی عشایر است که علی‌الاصول شامل ییلاق، قشلاق و مسیر بین این دو (میان‌بند) است.

میان بند :

به مکان هایی که عشایر برای استراحت به صورت موقت،بین قلمرو‌های ییلاقی و قشلاقی انتخاب می کنند، میان بند یا اطراقگاه اطلاق می‌شود. متناسب با فصل یا دوره کوچ، میان‌بند دارای مراتع بهارچر و پاییزچر بوده است.

ییلاق یا سردسیر :

به محدوده زیستی و قلمرو جغرافیایی گفته می‌شود که عشایر تمام و یا قسمتی از فصول بهار و تابستان را درآن می‌گذرانند. در بین برخی از عشایر به ییلاق، سرحد نیز گفته می‌شود. قشلاق یا گرمسیر : به محدوده زیستی و قلمرو جغرافیایی گفته می‌شود که افراد و خانوارهای عشایری، تمام یا قسمتی از فصول پاییز و زمستان را در آنجا سپری می‌کنند. نا گفته نماند با افزایش تکنولوژی و مدرن شدن شهرها بسیاری از آداب و سنن عشایری رو به افول بوده ولی خوشبختانه با برگزاری نمایشگاه ها و جشنواره های عشایری و عرضه تولیدات و اجرای مد لباس عشایری و استفاده از آشیق و موسیقی اصیل در این جشنواره ها ایل و فرهنگ ایلی، جان تازه ای به خود گرفته است.

                                                                      دکتر سید محمد حسن آل هاشم